Zero-Knowledge Proofs ve Privacy-Preserving Compliance

Zero-Knowledge Proofs (ZKP), kullanıcı gizliliği ile düzenleyici compliance arasındaki gerilimi çözebilecek devrim niteliğinde bir teknoloji. Bu yazıda, ZKP'lerin nasıl çalıştığını ve compliance'da nasıl kullanılabileceğini inceliyoruz. ## Zero-Knowledge Proof Nedir? ZKP, bir bilginin kendisini açıklamadan, o bilgiye sahip olduğunuzu kanıtlama yöntemidir. ### Klasik Örnek: Alibaba'nın Mağarası Bir mağaranın sihirli bir kapısı var. Prover (Ali) şifreyi biliyor ama ifşa etmek istemiyor. Verifier (Baba) şifreyi görmeden, Ali'nin gerçekten bildiğini nasıl doğrulayabilir? **Çözüm**: Çoklu denemelerle (interactive proof), Ali kapıdan geçebileceğini kanıtlar ama şifreyi söylemez. ## ZKP'nin 3 Temel Özelliği 1. **Completeness (Tamlık)**: Doğru bilgi varsa, proof her zaman kabul edilir 2. **Soundness (Sağlamlık)**: Yanlış bilgiyle proof oluşturulamaz 3. **Zero-knowledge (Sıfır bilgi)**: Proof, bilginin kendisi hakkında hiçbir şey açıklamaz ## ZKP Türleri ### zk-SNARKs (Zero-Knowledge Succinct Non-Interactive Argument of Knowledge) - Zcash, zkSync, Tornado Cash - Compact proof size - Trusted setup gerekli - Fast verification ### zk-STARKs (Scalable Transparent ARguments of Knowledge) - StarkNet, Polygon Miden - Trusted setup yok - Quantum-resistant - Bigger proof size ### Bulletproofs - Monero - No trusted setup - Efficient for range proofs ## Compliance İçin ZKP Kullanım Senaryoları ### 1. Privacy-Preserving KYC **Problem**: KYC için kişisel bilgi paylaşımı gerekli ama gizlilik riski var. **ZKP Çözümü**: ``` Kullanıcı: "18 yaşından büyüğüm" (yaşını açıklamadan) Platform: Proof'u doğrular, yaşı öğrenmez ``` **Uygulamalar**: - Yaş doğrulama (yaş belirtmeden) - Vatandaşlık kontrolü (pasaport numarası vermeden) - Gelir seviyesi (tam tutarı açıklamadan ">50K USD") - Sanksiyon listesi kontrolü (kimlik ifşa etmeden "listede değilim") ### 2. Selective Disclosure Travel Rule **FATF Travel Rule Gereksinimleri**: - Gönderen adı - Gönderen adresi - Alıcı adı - Alıcı adresi - Transfer tutarı **ZKP ile**: ``` VASP A → VASP B: "Gönderenimiz KYC'li, sanksiyon listesinde değil ve risk skoru <30" (Kimlik bilgilerini açıklamadan) ``` ### 3. Confidential Transactions **Problem**: Blockchain şeffaflığı → işlem tutarları herkese açık **ZKP Çözümü**: - Transfer tutarını gizleyerek (encrypted) - Balance doğruluğunu kanıtlayarak (proof) - Negatif balance olmadığını göstererek (range proof) **Örnek: Monero** ``` Input commitment: C_in = r_in*G + v_in*H Output commitment: C_out = r_out*G + v_out*H Proof: C_in = C_out (balance korunuyor) ``` ### 4. Compliance Audit Without Data Exposure **Senaryo**: Düzenleyici, platform'un AML kontrollerini yaptığını doğrulamak istiyor. **ZKP Yaklaşımı**: ``` Platform: "Son 30 günde 10,000 işlem yaptık ve hepsini AML'den geçirdik" Proof: Her işlem için AML kontrolü yapıldığını gösterir Düzenleyici: Proof'u doğrular, işlem detaylarını görmez ``` ## Teknik Implementasyon ### Örnek: Yaş Doğrulama Circuit **Circom (ZK Circuit Language)**: ```circom template AgeVerification() { signal input birthYear; signal input currentYear; signal input minAge; signal output isValid; component age = Sub(); age.in1 <== currentYear; age.in2 <== birthYear; component check = GreaterEqThan(); check.in1 <== age.out; check.in2 <== minAge; isValid <== check.out; } ``` **Kullanım**: 1. Kullanıcı private input'ları sağlar (birthYear: 1990) 2. Circuit hesaplar (2024 - 1990 = 34 >= 18) 3. Proof oluşturulur 4. Platform proof'u doğrular (yaş bilgisi almadan) ### Defy'ın ZKP Altyapısı **Mimari**: ``` [Kullanıcı Wallet] ↓ [ZK Prover (Client-side)] ↓ [ZK Proof] ↓ [Defy Verifier] ↓ [Compliance Database (Encrypted)] ``` **Avantajlar**: - Client-side proving: Defy hiçbir raw data görmez - On-chain verification: Transparency - Encrypted storage: Privacy ## Gerçek Dünya Uygulamaları ### Case 1: DeFi Platformda Accredited Investor Verification **Gereksinim**: Sadece "accredited investor"lara özel token sale **Geleneksel**: Net worth belgesi, gelir beyannamesi paylaşımı **ZKP ile**: ``` Yatırımcı: "Net worth'üm $1M üzerinde" + proof Platform: Proof'u doğrular, rakamları öğrenmez Düzenleyici: Platform'un compliance yaptığını denetler ``` ### Case 2: Privacy-Preserving AML Scoring **Zorluk**: Risk skoru hesaplamak için data gerekli ama privacy riski **ZKP Çözümü**: ``` Homomorphic encryption + ZKP: - Encrypted data üzerinde risk skoru hesaplama - Sonuç: "Risk skoru < 30" (decrypted) - Intermediate calculations: Gizli kalır ``` ## Düzenleyici Perspektif ve Zorluklar ### Avantajlar - **Privacy**: GDPR/KVKK uyumu - **Security**: Data breach riski azalır - **Efficiency**: Minimal data exchange ### Zorluklar - **Law Enforcement**: Soruşturma zorlaşır - **Trust**: "Black box" algısı - **Standardization**: Henüz global standart yok - **Complexity**: Teknik karmaşıklık ## Gelecek: zkCompliance ### 2024-2025 Trendleri 1. **Recursive proofs**: Proof içinde proof 2. **Universal circuits**: Tek circuit, çoklu use case 3. **Hardware acceleration**: FPGA/ASIC prover'lar 4. **Interoperable ZKP**: Cross-chain privacy ### Düzenleyici Gelişmeler - **EU**: MiCA regulasyonunda ZKP referansları - **Singapore**: Privacy-preserving compliance pilot'ları - **FATF**: ZKP working group ## Sonuç Zero-Knowledge Proofs, "privacy OR compliance" ikilemini "privacy AND compliance" sentezine dönüştürüyor. Defy, ZKP teknolojilerini kullanarak hem kullanıcı gizliliğini korur hem de düzenleyici gereksinimleri karşılar. **Bizim Vizyonumuz**: 2025'te her compliance işleminde ZKP standart haline gelecek.